70 GODINA ISTORIJSKOG ARHIVA
Istorijski arhiv Užice u utorak, 24. aprila 2018, proslavio je 70 godina postojanja. Na ovom jubileju predstavljen je časopis Istorijska baština 26, posvećen 480. godišnjici od štampanja „Rujanskog jevanđelja“ i predstavljanje fototipskog izdanja Goraždanske štamparije, koja je postajala pre 500 godina. O novom broju časopisa, čiji je urednik dr Aleksandar V. Savić, govorio je Radovan Pilipović, direktor Arhiva Srpske pravoslavne crkve, dok su o knjigama Goraždanske štamparije govorili prof. dr Vojo Kovačević sa Filozofskog fakulteta Pale i protojerej stavrofor Nenad Tupeša, profesor Bogoslovskog fakulteta iz Foče. Pored njih, gosti na proslavi jubileja su bili Arsenije Mirković, zamenik načelnika opštine Novo Goražde, Goran Petrović, sekretar optšine Novo Goražde, Tomislav Čarapić šef za privredno-društvene delatnosti, Stojanka Andan, šef za prostorno uređenje, Bobana Vidaković, direktorka biblioteke „Božidar Goraždanin“, protejer Miloš Bosić iz užičke crkve, predstavnici gradske uprave Užice, vojske, policije, i drugi.
Jeremonah Teodosije, iguman manastira Rujan, poželeo je dobrodošlicu svim gostima, a direktor užičkog arhiva Željko Marković rekao je da je ovo praznik, ne samo ove ustanove i njenih zaposlenih, već svih građana Užica, i da se svi možemo ponositi što imamo ovakvu ustanovu kulture u gradu.
Istoričar Nemanja Spalović iz Istorijskog arhiva Užice podsetio je na istoriju manastira Rujan.
– Manastir Rujan obnovljen je u blizini mesta gde se nalazio stari manastir Rujan posvećen svetom velikomučeniku Georgiju, koji je bio podignut najverovatnije tokom 15. ili na samom početku 16. veka. O samom podizanju ovoga manastira nema pouzdanijih izvora na osnovu kojih bi smo mogli temeljiti tvrdnje o njegovoj gradnji, ktitoru i toku izgradnje. Na osnovu pisanih izvora zna se da je Manastir Rujno, 1529. godine, posedovao prvu štampariju u Srbiji, koju je nabavio i u njoj radio monah Teodosije. Smatra se da je on bio i iguman ovoga manastira u kome je, sa svojom bratijom, priredio i štampao prvu u Srbiji knjigu ćirilskom azbukom sa srpskoslovenskom recenzijom. To se dogodilo 1537. godine, a knjiga se zvala Rujansko Jevanđelje ili Četvorojevanđelje. Na žalost, vek štamparije je bio kratak, jer su Turci manastir zapalili, a štampariju uništili. Monasi su iz Rujna prebegli u Manastir Raču.
– Stari Manastir Rujan se nalazio u selu Vrutcima, blizu Bioske, nedaleko od Užica, u tadašnjoj rujanskoj kneževini. Sve do 80-tih godina 20. veka iz tzv. Ćirinog voza prema Kremnima su se, sa desne strane, mogli videti ostaci nekadašnjeg manastira Rujno. Tako je bilo sve dok na Đetinji nije podignuta brana i obrazovano veštačko jezero radi snabdevanja Užica i okoline pijaćom vodom. Tada je jezero potopilo ostatke ovog manastira.
– Tokom decenija manastir je bio zaboravljen, sve dok na Žičku eparhiju 2003. godine nije došao blaženopočivši episkop Hrizostom (Stolić), koji je, saznavši za ruševine manastira Rujan, doneo odluku o njegovoj obnovi. Želja je bila da se manastir obnovi u neposrednoj blizini starog manastira. I 2003. godine na sastanku užičkog sveštenstva, mesnih vlasti i imućnih građana, episkop Hrizostom je dao svoj blagoslov za početak obnove. U tom trenutku još uvek nije bilo utvrđeno mesto i lokacija za podizanje novog manastira. Stanovnici Vrutaka su, čuvši za obnovu porušenog manastira, sami ponudili svoje njive i placeve za lokaciju novog manastira kao dar za napredak i zdravlje svojih porodica.
– Temelji crkve manastira osvećeni su na Svetu Petku 2004. godine. Od 2005. godine episkop Hrizostom je dalju obnovu manastira poverio protojereju-stavroforu Zoranu Jankoviću, starešini hrama Svetog velikomučenika Georgija, čijim je nesebičnim zalaganjem i trudom obnova manastira brzo tekla, a uz novčanu pomoć Ministrarstva vera Republike Srbije, kao i pomoć u materijalu i mehanizaciji firmi „Putevi Užice“, „Hidrocentrale Perućac“, „Kanjiže“ i mnogih donatora i blagočestivih vernika. 5. maja 2007. godine osveštan je hram Svetog velikomučenika Georgija i istog dana postavljen je kamen temeljac za izgradnju manastirskog konaka, koji je, i pored mnogih finansijskih poteškoća i obimnog posla, zalaganjem oca Zorana Jankovića, većim delom završen 2010. godine. Iste godine donator Dragan Anđić, rodom iz Vrutaka, dao je sredstva za izgradnju zvonare manastira Rujan koja je, može se slobodno reći, jedna od najlepših u Srbiji. Manastir Rujan danas je prelep manastir sa crkvom u stilu ranohrišćanske bazilike i zvonare u obliku svetogorskih pirgova ili onih na Ohridskom jezeru. Iz svoje velike privrženosti manastiru i po svojoj ličnoj želji Vladika Hrizostom, koji je i pokrenuo njegovu obnovu, nakon teške bolesti je sahranjen 2012. godine upravo u ovom manastiru, iza oltara hrama Svetog Georgija, odkale i dalje, nadamo se, bdi nad manastirskim bratstvom i nadgleda njegov dalji razvitak – rekao je Spalović.
Tomislav Čarapić je reko da se opština Novo Goražde nalazi pred jubilejem obeležavanja 500 godina od početka rada Goraždanske štamparije, koja je radila od 1519. do 1523 godine.
Komplet fototipskih izdanja „Gorždanske štamparije“ sadrži Služabnik (Liturgija) iz 1519; Psaltir s posledovanjem iz 1521; Molitvenik (Trebnik) iz 1523. godine, kao i Zbornik naučnih studija.
Direktor Istorijskog arhiva SPC Radovan Pilipović predstavio je novi broj časopisa užičkog arhiva.
– Ovo je veliki crkveni sabor pod jednim barjakom arhivistike, naučne discipline koja je veoma važna za istoriju. Za nas u Arhivu SPC u Patrijaršiji, kao najmlađem arhivu, a koji ima najstariju arhivsku građu našeg naroda, jako je važno da sarađujemo sa bratskim i sestrimskim arhivima, a sa Istorijskim arhivom u Užicu saradnja je draga i bliska. Ovaj novi broj časopisa ima jednu konceptualnu zaokruženost i tematski je posvećen štamparstvu užičkog kraja. Tema srpskog štamparstva je velika tema, koja je duboko utkana u naš idnetitet – rekao je između ostalog Pilipović.
Z.G.
